| Vlora ėshtė njė qytet nė Shqipėrinė jugore. Vlora ėshtė qyteti i dyte mė i madh portual pas Durrėsit, me njė popullsi afėrsisht 124.000 (2006). Ndodhet ne jugperėndim te Shqipėrisė, nė Detin Adriatik dhe ėshte qendra e Rrethit tė Vlorės.
Vlora ėshtė njė qytet nė Shqipėrinė jugore. Vlora ėshtė qyteti i dyte mė i madh portual pas Durrėsit, me njė popullsi afėrsisht 124.000 (2006). Ndodhet ne jugperėndim te Shqipėrisė, nė Detin Adriatik dhe ėshte qendra e Rrethit tė Vlorės.
Histori
Qytet i lashtė dhe njė nga portet kryesore te Shqipėrisė. Ndodhet ne jugperėndim te vendit, buzė Adriatikut. Nė lashtėsi njihej me emrin Aulona. Gjurmėt mė tė hershme i takojnė shek. VI p.e.s. Nė shek. IV rrethohet me mure guri tė latuar.
Duke qenė njė nyje e rrugėve tokėsore e detare, i njohur pėr verėn, ullinjtė e kripėn, u bė porti kryesor i Ilirisė pas rėnies sė Apolonisė e Orikumit. Nė mesjetė fatet e qytetit lidhen me kėshtjellėn e Kaninės. Mė 1081 u pushtua nga normanet, mė 1205 nga Venediku, pastaj kaloi nė sundimin e Hohėnshtaufėve gjermanė dhe mė 1272 u pėrfshi nė mbretėrinė e Arbėrisė.
Nė shek. V. u bė njė qendėr e lulėzuar tregtare e zejtare, si despotat mė vete. Kaloi ne shek. XIV nėn sundimin e Balshajve. Ishte e dėgjuar pėr punimin e hekurit, tė shpatave, te mėndafshit, pėr nxjerrjen e kripės etj. Osmanėt e pushtuan mė 1417, ishte i pari port i pushtuar prej tyre nė Adriatik. Nė shekujt e mėvonshėm ishte qendėr sanxhaku. Mė 1531 sulltan Sulejmani mė gurėt e Aulones ndėrtoi njė kala afėr detit (ne vendin e stadiumit te sotėm) me trajtė 8-kėndėshe, e pėrshtatur pėr artilerinė. Brėnda kishte kulla 7-kateshė e banesa. Mendohet se ėshtė projektuar nga arkitekt Sinani. Kalaja njihet edhe si Kalaja e Skelės. Historiani turk Evliha Ēelebiu e konsideronte Kalanė e Skelės si njė nga mrekullitė e arkitekturės osmane dhe nė tė njėjtin nivel me Kullėn e Selanikut. Zona nė tė cilėn ishte e ndėrtuar Kalaja e Skelės u deklarua Monument kulture nė vitin 1963. Nė vitin 1997, KKRT e qytetit Vlorė dha leje ndėrtimi edhe pėr kėtė zonė tė qytetit. Nė vitin 2000 gjatė punimeve pėr hedhjen e themeleve tė njė pallati shumėkatėsh u zbuluan pjesė tė themeleve tė Kalasė sė Skelės. Ndėrtimi vazhdoi dhe nuk u krye asnjė studim i materialit arkeologjik tė zbuluar. [1] Njė ndėrtesė tjetėr qė shpreh lulėzimin kulturor ėshtė edhe Xhamia e Muradies 1542. Nė shek. XVII-XVIII qyteti u bė pėrsėri njė qendėr e rėndėsishme ekonomike-tregtare dhe port eksporti e importi. Ali Pasha e mori me 1812.
Vlora ishte kryeqyteti i parė i Shqipėrisė sė pavarur. Me 28 nėntor 1912 kėtu Kuvendi Kombetar shpall Pavarėsinė dhe formoi qeverinė me Ismail Qemalin nė krye. Por nė dhjetor 1914 u pushtua nga italianėt. Mė 1920 u krijua komiteti "Mbrojtja Kombėtare", i cili organizoi forcat qė morėn pjesė ne Luftėn e Vlorės dhe pushtuesit italiane tė thyer u detyruan tė pranojnė tėrheqjen mė 2 shtator 1920. Qyteti kishte 4.000 banore, ai vijoi tė ishte vatėr e lėvizjes atdhetare e demokratike. Me rastin e varrimit tė Avni Rustemit mė 30 prill 1924, u ngrit komiteti i cili organizoi kryengritjen e cila ēoi nė Revolucionin e Qershorit 1924. Nė nėntor u hap shkolla e mesme tregtare. U ēlirua mė 15 tetor 1944. Gjate periudhės komuniste qyteti u rrit nė sipėrfaqe dhe nė numėr.
Nė 1997, Vlora ishte qėndra e demonstratave popullore kundėr firmave piramidale (Ponzi scheme), gjė qe solli dhe rėnien e qeverisė.
Sot, Vlora ėshtė njė qėndėr e rėndesishme turistike, kjo fal edhe mjedisit tė kėndshėm bregdetar.
Transporti
Transporti rrugor
Vlora ndodhet rreth 135 km larg Tiranės, kryeqytetit tė Shqipėrisė, ndėrkohė qė vetėm 77 milje e ndajne nga Greqia. Drejt kėtyre dy pikave udhėtojnė autobuzė e mjete tė shumta,qe mundesojne perveē trasportit te njerėzve edhe shkėmbim mallrash.
Transporti hekurudhor
Trena pasagjerėsh tė Hekurudhės sė Shqipėrisė udhėtojnė gjithashtu rregullisht pėr nė qytetet e Durrėsit dhe me tej pėr nė Vlorė si dhe pėr nė Pogradec dhe pėr nė Shkodėr. Megjithe investimet qe janė bėrė pėr hekurudhat, mbetet njė sektor i transportit i cili pėrdoret shumė pak.
Transporti detar
Vlorėn e ndajnė vetėm 72 km nga Italia. Ēdo ditė nisen tragete pėr ne Brindisi. Anije te radhės e lidhin dhe me portet veriore tė Greqisė.
Transporti ajror
Nė Vlorė ndodhet dhe aeroporti, por pėrkohėsishtė nuk ėshtė gati pėr trasportim pasagjerėsh.
|
