Kongresi i Manastirit - rruga drejt bashkimit kombėtar

Kongresi i Manastirit - rruga drejt bashkimit kombėtar

22 Nentor 2007

Veprimtaria kombėtare, ose mė konkretisht, ajo kulturo-arsimore dhe gjithė proēeset qė shkojnė nė favor tė ēėshtjes kombėtare kanė patur momente kur janė lartėsuar, kanė qenė tė ēmuara dhe tė domosdoshme pėr kohėn dhe rrethanat ku edhe ishin tė krijuara ose tė inicuara, dhe, ka patur momente kur kanė patur rrėnie, rrėnie jo nga vet koha, por zhdukje me qėllim pėr tė humbur ose ndaluar realizimin e idealeve.
Nė periudhėn para 1908, dimė se nė ēfarė kushte kanė punur atdhetarėt tanė, sidomos ata qė merej me aktivitete letrare ose kulturore. Duke marrė parasysh se territori shqiptar ka qenė i ndarė nė 4 vilajete, ai i Kosovės, i Shkodrės, Janinės dhe i Manastirit, secili vilajet ka patur nga ndonjė ose nga pak mė shum figura me tė cilėt ne sot mburremi dhe do tė mburremi edhe mė tepėr sikur ta dimė saktėsisht mėnyrėn tė veprimitarisė sė tyre. Dua tė them, qė tė gjithė nė mėnyr tė vet kanė punuar duke iu pėrshtatur kushteve dhe rrethanave. Atdhetarėt e Shkodrės e pėrdornin alfabetin e “Agimit”, gjithashtu edhe ata tė Kosovės ose gegėt me njė fjal shėrbeheshin me alfabetin e lartpėrmendur. Toskėt ose banorėt tė vilajeteve dy qė na mbetėn shėrbeheshin me atė latin dhe ai i Samiut ose i “Stambollit”.



Ishte vėshtirėsi pėr botuesit tė librave, sepse ishte rėndė pėr t’u gjetur shtypshkronjė e cila i pėrmban kėto germa, pėrveē ajo e alfabetit latin, pėr tė cilin alfabet ka patur shtypshkronja nė tėrė Evropėn. Dallimi qė ka ekzistuar ndėrmjet alfabeteve tė ndryshme e bėri qė tė sillet vendim pėr krijimin e njė alfabeti, njė pėr tė gjithė dhe i pranishėm nga tė gjithė. Fjala vjen, kur erdhi momenti qė tė tre alfabetet tė bashkohen nė njė, sepse, sipas planit tė Kongresit, duhej qė tė formohej njė alfabet, njė kombinim nga ata qė ekzistonin dhe alfabetet ekzistues tė liren mėnjanė, kjo solli pra edhe mosmarėveshjet ndėrmjet pėrfaqėsuesve ose themeluesve tė alfabeteve nė fjalė, sepse secili e mbronte tė vetin. Ka qen tepėr vėshtirė qė tė sillej vendim i cili do t’ia plotėsonte dėshirat tė gjithėve. Edhe vet themeluesit tė alfabeteve tė ndryshėm nuk ishin mė faj qė pa bashkėpunim krijonjin vepra individuale, sepse tė rihej dhe tė pritej kaq kohė d.m.th. deri mė 1908-ėn ishte mėkat dhe dobėsi e madhe pėr letėrsinė shqipe, sepse, rrethanat ishin tė tilla qė ishte patjetėr pėr tė botuar libra dhe punime tė ngjajshme. Ishte medoemos, sepse gjuha nuk pėrparonte, shkolla nuk ecte pėrpara, punimet nuk do tė kishin vlerėn e tyre pa njė alfabet tė vetėm. Ky pra ishte hapi i parė drejt bashkimit etnik duke parė nga njė aspekt.
Nėse vazhdohej nė kėtė mėnyrė dhe tė mos ish krijuar njė alfabet i ri si qė ishte ose si qė ėshtė ky i Manastirit ose alfabeti i “Bashkimit”, a vall sot ne shqiptarėt do tė ishim nė kėtė gjendje? Ėshtė realitet kur themi se alfabeti ne bashkoi. (na bashkoi si komb e jo teritorialisht) Nė atė periudhė ishte rėndė dhe e palogjikshme qė njė njeri tė mund tė paramendojė se ēfar mund tė ndodhte me botėn shqiptare sot, ose mbas 100 vjetėve. Ose kemi patur fat qė u soll vendim pėr pėrdorim tė alfabetit latin, ose ata tė cilėt e pėrmbanin kishin patur vizione tė zhvilluara dhe burrėrisht qendruan prapa interesave mbarkombėtare. Me vetė themelimin tė Alfabetit tė Manastirit, shqiptarėt treguan se janė popull i civilizuar, po i afrohen botės sė qytetėrimit, njė alfabet i njėsuar ishte fillimi i letėrsisė mbarė shqiptare.
Duke lexuar mjaft vepra dhe fejtone lidhur me kėtė temė, si nga autori Reshat Nexhipi, Tomor Osmani, etj., konstatova se meritat mė tė mėdha pėr bashkimin tė tre alfabeteve pa tjetėr qė i ka patur dhe i ka klubi “Bashkimi”, por ai qė e nxiti edhe mė tepėr punėn del se ėshtė Gjergj Fishta. Kjo vėrehet kur ai paraqitet nė foltore dhe drejtohet para tė gjithėve me fjalėt: “S’kam ardhur qė tė mbroj asnjė alfabet, por, tė mbroj njė alfabet tė pėrbashkėt”. Me fjalėt e tij, tregoi qė nuk kish ardhur pėr tė pėrēarė por pėr tė bashkuar. Dhe ai qė e kuptoi dhe qė e ndjeu vlerėn tė kėtyre fjalė sma mer mendja qė se ka pėrmbajtur njė alfabet tė pėrbashkėt. Nuk ishte gjė e rastit kur njė nga tė pranishimit, fjala vjen, kleriku musliman Ibrahim Efendiu del nė foltore dhe me lot nė sy e pėrqafon Gjergj Fishtėn duke e kuptuar rėndėsinė tė fjalėve tė tij.
Por, kishte tė tillė qė e mbronin tė veten, dhe ishte e logjikshme qė ta mbrojnė, sepse, ende nuk kuptonin se ēfar do tė fitohet me alfabetin latin, ndėrsa kėta qė ishin organizator, ose ideologėve qė iu kujtua nuk mundnin tė shprehen haptas pėr shkak tė prezentės tė mjaft “jabanxhinjėve”, si qė ishte valiu i Manastirit, etj.
Rymat sundonin rreptė duke i mbrojtur alfabetet vendase. Pėrpjekjet e atdhetarėve shqiptarė pėr tė zgjidhur ēėshtjen e njė alfabeti tė vetėm u dendėsuan shumė. Por, nė mėnyrė direkte ose indirekte u pajtuan pothuajse tė gjithė dhe fund i fundit, shqiptari kur ėshtė nė pyetje interesi kombėtar nuk e kursen as veten. Shkurt, vendosmėria e delagatėve, synimi kah perėndimi i intelektualėve shqiptar ishte aq i fuqishėm sa qė si dilte pėr ball as propaganda greke, sllave dhe as ajo turke. Dhe nė fund delegatėt nuk u dėshpėruan, pėrkundrazi atė zgjidhje qė i dha Kongresi i Manastirit, mėsimin e alfabetit tė shqipes, e konsideronin si njė fitore tė madhe qė arriti qė t’i bashkoj shqiptarėt dhe kėshtu t’u japė njė shtyllė tė fuqishme gjuhės dhe shkollės. Bashkim i Gegėrisė dhe Toskėrisė. Theksova pra mė sipėr ce ka patur edhe momente tė rėnies, kėto ishin pra ato momente tė rėnies, diēka qė e ke kriuar vet, me sakrifica tė mėdha, duke menduar se ajo ėshtė e vėrteta, duhet nė njė moment ta hedhėsh ose ta lėsh prapa nė histori. Politika e armikut e cila i pergjente tepėr asaj “pėrēa dhe sundo” u zhduk nga atdhetarėt tė cilėt pa rezervė dhan kontribut pėr bashkimin e popullit.
Pra, ka patur metėvėrtet momente tė rėnda tė papėrshkruara, dhe mos themi edhe njėher se ēfar bėn shqiptari kur ėshtė nė pyetje interesei kombėtar. Tani do tė kėthehem prapa. Ēfar do tė ndodhte me shqiptarėt nėse Kongresi mbaronte pa efekt? Ēfar mendimi do tė kishte pėr ne bota sot nėse e pėrdornin alfabetin arab, ose Amerika dhe Evropa, tė jem mė i qartė? A vall nuk e pėrforcojmė tezėn pėr lashtėsinė e gjuhės shqipe me pėrdorimin e alfabetit latin, e cila tezė ėshtė vėrtetuar nė institutin e gjuhėve nė Zvicėr, ku nė mėnyrė figurative nė formė tė njė druri, gjuha shqipe e ka vendin ose e mban vendin e rrėnjės? Dhe mė nė fund thjesht tė them, a vall do tė egzistonim si komb?
Kongresi i Manastirit nuk e pėrqėndroi vėmendjen vetėm nė problemin e zgjidhjes sė alfabetit tė tė gjuhės, por edhe nė ēėshtje tė rėndėsishme politike. U vendos qė tė shpallej si klub qendror klubi “Bashkimi“ i Manastirit, ngase luajti njė rol tė rėndėsishėm pėr shkrimin dhe shkollėn shqipe, i shėrbeu ngritjes sė ndėrgjegjes kombėtare tė popullit shqiptar dhe unitetit tė tij. Kongresi i Manastirit, me atė qė e bėri, qė krioi njė alfabet tė ri, jo vetėm qė u mundėsoi shqiptarėve tė ken njė alfabet tė pėrbashkėt, por njer pėr ēdo her u krye problemi rreth shqiptarizmit anemban botės. Njė komb, njė gjuhė, njė abece. Abece manastirase e cila ndriti historinė dhe ne gjeneratave tė rea nai hoqi atė problem nga koka, rreth asaj ēėshtje ėshtė kryer puna, na mbetet vetėm qė ta kryejmė edhe njė akt, pėr tė cilėn rilindasit tanė tė bekuar ose nuk patėn kohė ose nuk mundėn, sidoqoftė ne na mbeti, dhe nuk duhet theksuar, duke menduar se e dinė tė gjithė se pėr ēfar bėhet fjalė, gjė qė e mundon ēdo shqiptar tė Ballkanit dhe tė diasporės. Tani un prap do ta ndėroj temėn, ajo nuk ėshtė e ndėruar por do tė shkoj disa vjet mė pas, nė Luftėrat Botėrore. Paramendoni sikur gjith shqiptarėt t’i bashkoheshin ēetave tė Xhem Hasės, ose Ballistėve trima, a vall sot nuk do tė kryhej problemi rreth asaj qė duhet ne ta bėjmė?
“Njė komb, njė gjuhė, njė flamur, njė abece, njė.....”
Tė fundit, tė pambaruarėn, i lė lexuesit ta gjejnė.

Kryetar i Shoqatės Shqiptare-Dora, Manastir