Epiri, pjesė e Greqisė apo e shqipėrisė

Paraqet . Sabri Selmani

Qysh nga ardhja e turqve nė Europė, Epirika qenė konsideruar si njė pjesė e Greqisė aop e Shqipėrisė?

Tek njė autor me origjinė greke Teodore Spandugino Cantacuscuino, nė njė histori mbi origjinėn e Turqisė, ne lexojmė pjesėt e mėposhtme:

“Perandori Cantasuzene zgjodhi nė Janinė njė njeri nga shtėpia Spata dhe e bėri nėn - dhespot dhe guvernator so bashku me njė Musak Topia nga tėcilėt njėri qėndroi nė Janinė qė ishte kryeqyteti i mbretėrisė sė Shqipėrisė.”

“Janina, e cila ishte njė vend i fortė, ka qenė kryeqyteti i gjithė Shqipėrisė.”

“Amurati, qė ishte nė gatishmėri, pa pritur mė gjatė, hyri nė Shqipėri dhe pushtoi Artėn.”

Pra, jo vetėm Janina por edhe Arta konsiderohej si territor shqiptar. Pėr mė tepėr Sansovino nė faqen 302 na tregon se nė kohėn e ardhjes sė turqve e gjithė Maqedonia quhej Shqipėri sepse banorėt e saj flisnin shqip duke u shtrirė nga Thesalia deri nė Dalmaci, kufizuar nė Lindje nga lumi Strimon dhe shtatė liqenet e tij tė mrekullueshėm.

Domethėnė qysh nga koha e ardhjes sė turqve, Epiri shqiptar nuk ishte aspak grek pėrkundrazi mund tė thuash se njė pjesė e madhe e Greqisė ishte shqiptare dhe se turqve iu desh tė luftonin nė Greqi jo vetėm kundėr princėve vendas por kundėr princėve shqiptarė.

Mbas pushtimit turk dhe gjatė shekujve modernė a ka pėsuar ndryshime fizionomia etnografike e Epirit? Nuk e besojmė. Turqit e kanė konsideruar Epirin si njė tokė shqiptare dhe historianėt e tyre e pėrshkruajnė kėtė rajon meemrin arnautllėk (Shqipėri) kurdoherė kur flitet pėr Himarėn, Delvinėn, Pargėn, Janinėn ose Prevezėn.

E tillė ėshtė konsideruar ajo edhe nga misionarėt katolikė tė Romės, pėr tė cilėt Epiri formonte vazhdimėsinė jugore tė Shqipėrisė.

Njė dokument interesant i ruajtur nė arkivat “Propaganda Fide” tė Romės, qė daton mė 1703 dhe ėshtė dėrguar nga peshkopi i Antivarit Mgr Vincenzo Zmaviewich, njė slloven i lindur nė Perasto, pėrcakton kufijtė e Shqiprisė qė shtrihet nga Antiveri dhe Dulcigno deri nė gjirin e Artės nė jug (Italisht nė tekst).

“Shqipria.. e vėnė nėn zgjedhė nga turqit, e kufizuar me Maqedoninė dheEpirin si dhe me njė pjesė tė mirė tė skajit tė Dalmacisė, zė sot gjtihė atė pjesė bregdetare qė ndodhet ndėrmjet Postroviēit, kufiri i fundit i republikės Venete dhe gjirit Ambarkisė, i quajtur liqeni Arta duke pėrfshirė me emrin Shqipėri jo vetėm qytetin Tivari dhe Ulqini, pranė Dalmacisė, por edhe gjtihė Epirin qėshtrihet nga Vlora deri nė Arta si dhe pjesa mė e madhe e Maqedonisė.

Pra, Epiri pėrshkruhet vetėm si pjesė, si njė provincė e Shqipėrisė, si Toscana nė Puglia nė Itali, si Gaskonje ose Provence nė Francė.

Pėr dijetarėt modernė kjo ēėshtje qėndron vetėm kėshtu dhe jo ndryshe. Nė botimin e tretė tė vitit 1778 nė Gjenevė tė Enciklopedisė nga Didero dhe Dalembert, nė artikullin “Shqipėria”, ky vend pėrshkruhet i kufizuar:

“... nė perėndim nga gjiri i Venecias, nė veri nga Dalmacia dhe Bosnja, nė lindje nga Maqedonia dhe njė pjesė e Thesalisė, ndėrsa nė Jug nga Achaie ose Livadie. Me emrin Shqipėri kuptohet Iliria e vjetėr dhe Epiri i Greqisė...”

Gjatė gjysmė - pavarėsisė sė Ali Pashės, Epiri ka qenė konsideruar vetėm si njė pjesė integrale e Shqipėrisė dhe francezi Mark Bruere des Rivaux s’ka bėrė gjė tjetėr veēse ka thėnė njė tė vėrtetė tė thjeshtė kur i spjegonte Ali Pashės sė Janinės se “me Epir kuptohet e gjithė hapėsira e banur prej arnautėve ose shqiptarėve me pėrjashtim tė Maqedonisė ku ishte vendosur pashallėku i Shkodrės.”

Mbas luftės ruso - turke tė vitit 1877, atėhere kur projektohej copėtimi i Turqisė, nė njė seancė tė kongresit tė Berlinit u propozua me shumė “bujari” nga Franca qė t’i jepej Greqisė njė pjesė e Shqipėrisė sė Jugut qė shkonte nga Preveza deri nė luginėn e lumit Kalamas.

Ky ishte njė territor shqiptar por nė atė kohė mendohej vetėm pėr shtete tashmė tė pavarur dhe ishte e natyrshme qė tė mohohej egzistenca e njė kombėsie tjetėr aty. Shqiptarėt u revoltuan kundėr njė dhunimi tė tillė tė tė drejtave tė tyre kombėtare. Ata protestuan kundėr kėsaj padrejtėsie dhe e famshmja Lidhja e Prizrenit, qė shtrihej nga Shkodra deri nė Prevezė, mori pjesė aktive nė kėtė ēėshtje duke dėrguar njė mision nė kancelaritė e Fuqive tė Mėdha. Pėrkundrejt kėtij manifestimi krejt tė ligjshėm dhe me gjithė demostrimet dhe qėndrimet qesharake tė Greqisė, gjyqi evropian e dha verdiktin e vet dhe nuk pranoi t’i jepej Greqisė njė pjesė e Shqipėrisė