FJALE TE URTA DHE MIQESIA!

Pėr tė pasur njė shėndet tė mirė, pjesa mė e madhe e njerėzve u drejtohet mjekėve, psikologėve, librave apo pėrdorin produkte bimore. Megjithatė, shpesh njerėzit lėnė pas dore njė armė tė fortė, e cila mund tė jetė vėrtet efikase pėr tė luftuar sėmundjet dhe depresionin, mund tė ngadalėsojė procesin e plakjes dhe pėr mė tepėr mund tė na zgjasė jetėn. Besoj se tė gjithė e keni kuptuar se bėhet fjalė pėr miqtė. Edhe pse pėrvoja na ka treguar se shoqėria e miqve na bėn tė ndihemi mirė dhe tė harrojmė shumė gjėra, vetėm tani shkencėtarėt kanė nisur ta pėrqendrojnė vėmendjen e tyre mbi rėndėsinė qė miqėsia dhe raportet sociale nė pėrgjithėsi kanė mbi shėndetin. Kėshtu, nga njė studim i bėrė nė Australi pėr dhjetė vjet rresht, doli se personat e moshuar nė moshė, tė cilėt kishin shumė miq dhe kalonin kohė tė gjatė nėn shoqėrinė e tyre, kishin 22 pėr qind mė pak probabilitet pėr tė vdekur gjatė kėsaj periudhe, nė krahasim me ata qė kishin njė numėr tė kufizuar miqsh. Njė tjetėr studim i zhvilluar nė 2007-ėn ka treguar se ka njė rrezik prej 60 pėr qind pėr zhvillimin e obezitetit tek ata qė kanė miq tė shėndoshė. Nė fund, vitin e kaluar, njė grup shkencėtarėsh tė “Harvardit” arritėn nė pėrfundimin se lidhjet e forta sociale me siguri mund tė pėrmirėsojnė gjendjen mendore qė dalėngadalė dobėsohet. Nė librin e tij tė ri, titulluar “The girls from Ames: A story of Women and 40-year friendship”, Jeffrey Zaslow tregon historinė e 11 mikeshave tė fėmijėrisė, qė nga Ajua transferohen nė tetė shtete tė ndryshme. Por, pavarėsisht largėsisė, miqėsia e tyre vazhdon t‘i rezistojė kohės, duke pėrdorur letrat, takimet, kartolinat, albumet e fotografive dhe ditarėt e ndryshėm tė protagonisteve. Zaslow ka zbuluar me detaje se nė ēfarė mėnyre miqėsia e thellė mes kėtyre grave ka ndikuar nė jetėn e tyre, sidomos pėr tė pėrballuar momentet mė tė vėshtira. Roli qė miqėsia luan pėr shėndetin dhe mirėqenien e tyre shihet qartė nė ēdo kapitull tė librit. Dy prej tyre kohėt e fundit zbulojnė se vuajnė nga tumori i gjirit. Kelly Zwagerman i tregon autorit se kur mjeku i tregoi diagnozėn nė shtator tė vitit 2007, e kėshilloi qė tė qėndronte gjatė gjithė kohės me njerėz tė dashur pėr tė. Por, ajo preferoi qė t‘u drejtohej mikeshave tė fėmijėrisė, edhe pse jetonin larg: “Dashuria qė ditėn tė mė transmetojnė ka qenė e jashtėzakonshme”. Kur mė pas nisi tė ankohej se kurat tė cilave u ishte nėnshtruar i shkaktonin plagė tė dhimbshme nė gojė, njė prej shoqeve i dėrgoi nga larg disa receta bimore dhe ilaēe tė cilat i kishte pėrgatitur nė njė farmaci tė shtrenjtė, pėr t‘i lehtėsuar dhimbjen shoqes, ndėrsa tjetra i bėri njė kapele me shtiza, duke e ditur qė shumė shpejt do t‘i binin flokėt. Tė tjerat i dėrguan njė kostum gjumi tė realizuar me fije speciale pėr tė larguar djersėn dhe pėr tė fjetur qetė gjatė natės. Nga ana tjetėr, Zwagerman tregon se ndihej mė mirė tė fliste me shoqet, se sa me mjekėt, pėr ta pėrballuar sa mė lehtė sėmundjen e saj. Jo mė kot vazhdon tė mbetet e gjallė edhe sot thėnia e famshme e Aristotelit: “Miqėsia ėshtė njė virtyt e pėrveē kėsaj gjėja mė e nevojshme nė jetė”. Nė fakt, askush nuk do tė zgjidhte tė jetonte pa miq, edhe sikur tė kishte gjithė tė mirat e kėsaj bote (koha ka treguar se pikėrisht pasanikėt dhe ata qė kanė ēdo gjė nė jetė, kanė mė shumė se tė tjerėt nevojė pėr miq). Janė ata tė vetmit qė mund t‘u besosh nė varfėri dhe fatkeqėsi tė tjera. Fėmijėt kanė nevojė pėr miqėsinė qė tė mos gabojnė; tė moshuarve pėr t‘u qėndruar pranė e pėr t‘u shėrbyer kur kanė nevojė, pėr shkak se mosha nuk i lejon; ndėrsa atyre qė janė nė moshėn e rinisė, pėr veprime tė bukura.

Nga miqėsia nė dashuri

Sipas psikologėve, ngaqė miqėsia ka njė rėndėsi kaq tė madhe nė jetėn e njerėzve, ėshtė mė e lehtė qė ajo tė shndėrrohet nė dashuri. Sipas njė studimi tė gjerė tė kryer vite mė parė me mė shumė se 500 ēifte, u pa se pjesa mė e madhe e tyre kishin qenė miq qė nė fėmijėri, njė miqėsi qė me kalimin e kohės ishte shndėrruar nė diēka mė shumė, nė dashuri. Po ashtu, studimi tregoi se ēiftet qė kishin qenė miq prej kohėsh, kishin njė lloj tjetėr raporti, mė tė hapur dhe mė tė sinqertė. “Ata ishin mė tė lirė qė tė diskutonin ēdo lloj problemi me njėri-tjetrin, madje tė kishin njė marrėdhėnie mė tė pastėr, sepse i njihnin njėri-tjetrit ēdo detaj”, tregon ekipi i psikologėve qė u mor me kėtė studim. Njė prej tyre, qė psikologėt e merrnin edhe si shembull, ishte ēifti Smith, David dhe Natali, tė cilėt kėtė vit festonin 50-vjetorin e martesės. Tė dy i kishin pasur shtėpitė afėr, prindėrit kishin qenė miq me njėri-tjetrin dhe fėmijėt kishin njė raport tė veēantė. “Unė dhe David kemi qenė gjatė gjithė kohės bashkė, thuajse qė kur kemi lindur. Qė tė vegjėl shkonim nė tė njėjtėn ēerdhe, pastaj nė tė njėjtin kopsht e shkollė. Nė tė njė njėjtin gjimnaz dhe universitet. Kemi qenė miq tė ngushtė me njeri-tjetrin dhe problemet e adoleshencės, mė shumė se me prindėrit, i kemi ndarė me njėri-tjetrin. Deri nė universitet kemi qenė vetėm miq tė mirė, pastaj kuptuam se mes nesh kishte lindur njė tjetėr ndjenjė, qė shkonte pėrtej miqėsisė. Kishte lindur dashuria”, tregon Natali. Ēifti, qė feston kėtė vit 50 vjet martesė, ka dy fėmijė dhe e di mė mirė se kushdo tjetėr qė miqėsia mund tė kthehet nė dashuri pa asnjė lloj problemi. Ēifti Smith tregon gjithashtu qė vazhdojnė tė ruajnė ende miqėsinė me shokėt dhe shoqet qė nga koha e shkollės. “Thuajse ēdo fundjavė na vizitojnė ose vizitojmė miqtė tanė, duke iu nėnshtruar edhe aktiviteteve tė ndryshme nė grup”.